Jak odzyskać kontrolę nad gniewem. Od zaburzenia do wolności

Jak odzyskać kontrolę nad gniewem. Od choroby do wolności.

Zdarza się, że słyszę w gabinecie: niech mi pani powie, jak mam pozbyć się złości. Potocznie mówi się o problemach ze złością. I wydaje się całkiem sensowne, że ktoś chce się pozbyć problemu. Jednak nie o samą złość tu chodzi. To emocja taka sama jak inne. To, co utrudnia życie, to nieskuteczne sposoby zachowania bądź krzywdzące myślenie pod wpływem gniewu. Problemy mogą przyjść z tym, co robimy i/lub myślimy czując gniew.

W tym artykule na tyle zwięźle, na ile się da, przedstawię proces uzdrawiania różnych aspektów życia związanego z doświadczaniem gniewu. Głęboko wierzę, że każda osoba może doświadczać stanu wolności od gniewu. W swej praktyce spotykam osoby na różnych etapach rozwoju. Nie ma znaczenia, gdzie jest start. Dużo ważniejsza jest chęć zmiany. Dla niektórych to długa i owocna droga. Inni potrzebują przystanków, a nawet powrotu do poprzednich pokoi. Część osób czeka w przedpokojach życia na właściwy moment. I to też jest ok.

W swojej praktyce nie używam diagnoz klinicznych. Przekierowuję świadomość na tendencje, schematy. Słowa mają duże znaczenie. Etykiety zamykają w swej ograniczonej formule. Piszę to jednak z głębokim poczuciem, że każdy może dokonać transformacji. Miałam możliwość towarzyszenia osobom w wewnętrznych przemianach. Przeczytaj o moim doświadczeniu pracy z 10-letnim Ricky’m.

Jak odzyskać kontrolę nad gniewem – ekspresowa psychoedukacja

Energia gniewu przepływająca przez ciało

Gniew jest jedna z podstawowych emocji. Pojawia się, gdy czujemy się zagrożeni, zranieni, zdradzeni lub upokorzeni. Nasze ciała automatycznie przygotowują się do ataku. Bicie serca przyspiesza. Pojawia się suchość w ustach. Źrenice powiększają się. Oddech staje się szybki i krótki. Zwiększa się napięcie w ciele i zaczynamy mówić głośniej. Reakcja gniewna szybko  się nasila i może być “zaraźliwa”.

Gniew jest emocją, która jak fala przepływa przez ciało. Jest informacją o tym, na ile udaje się nam zrealizować potrzeby. Pojawia się w dwóch przypadkach, gdy:

 ktoś przekracza nasze granice

 nie możemy zrealizować swojej potrzeby.

Świadomie używam słowa gniew, a nie złość. W kręgach psychologów spotykam debaty o tym, która emocja jest silniejsza. To kwestia wybranego katalogu emocji. Rzadko używam słowa złość, gdyż ma ono w języku polskim podwójne znaczenie.

Jestem zła:

1. czuję złość
2. jestem złą osobą

Podprogowo może to wzmacniać negatywne schematy traktowania samej/samego siebie.

Jak odzyskać kontrolę nad gniewem – błędne koło gniewu

Gniew będzie uruchamiał automatyczną reakcję (zachowanie) i sposób myślenia.  W całości będzie to typowa postawa wobec siebie, innych i świata. W psychoterapii zwiemy to schematem reagowania behawioralnego, emocjonalnego i poznawczego.

Jeśli w trakcie rozmowy zaczniesz odczuwać gniew, zarówno ty, jak i osoba z którą rozmawiasz, możecie podnieść ton głosu i przyjąć agresywna postawę ciała. To jak iskra podpalająca lont.  Siła wybuchu zależy od kilku czynników, ale o tym później.

Osoby z wrogim nastawieniem do świata mają większą skłonność do odbierania sygnałów jako zagrożenia. Włącza się automatycznie tryb czujności i bronienia się. Może się to ujawniać jako skłonność do nadinterpretacji czyichś intencji i generalizowania wniosków. Zwłaszcza widać to w sytuacjach, gdzie inni zachowują spokój.

Jak odzyskać kontrolę nad gniewem – świadomość mechanizmów obronnych

Próby poradzenia sobie z gniewem mogą uruchamiać mechanizmy obronne.:

1. Można go tłumić. Długotrwałe blokowanie gniewu może przyczynić się do pojawienia się depresji.
2. Gniewną energię  można przekierować na działanie w słusznej sprawie, np. zaangażować się w walkę z opresją polityczną.
3. Można tłumić gniew w sposób pasywny – poprzez unikanie rozmów bądź przeciąganie ważnych spraw.
4. Można przemieścić gniew na  łatwiejszy obiekt –złość na szefa przenieść na partnera/rkę bądź dziecko.
5. Można racjonalizować swoje zachowanie np. mówiąc, że było to np. pod wpływem alkoholu (to nie ja, tylko alkohol).
6. Można też przypisywać swoje emocje innym (projekcja), oskarżając ich o wrogie nastawienie do siebie.

Mechanizmy obronne mają za zadanie chronić psychikę danej osoby przed zbyt intensywnymi doświadczeniami. To jakby filtry pozakładane na obiektyw aparatu fotograficznego, przez który patrzymy. Niestety są to nieaktualne filtry przeszłości. Zwykle stworzone przez umysł bezbronnego dziecka. A największy szkopuł w tym,  że dorosły już właściciel takowych filtrów o tym nie wie i ocenia widziany obraz jako prawdę objawioną.

Częsta utrata kontroli nad reakcją gniewu może prowadzić do wrogości i przemocy. Osoby, które szybko się irytują i tracą kontrolę nad swoim zachowaniem, mogą mieć także trudność w radzeniu sobie ze stresem. Prowadzi to do choroby w sensie holistycznym – cierpi zdrowie psychiczne, fizyczne i interpersonalne. Tak, osoby zdrowe to także takie, które mają czułe relacje z bliskimi.

Jak odzyskać kontrolę nad gniewem – gniew okiem psychiatrii

Gniew, nerwowość i smutek są typowymi  reakcjami  na stres i czasem występują razem. Np. po utracie pracy możesz: płakac w drodze do domu, uderzyć dziecko i mieć trudność w zaśnięciu. Gniew może być reakcją na stratę bliskiej osoby, informację o chorobie. Po traumatycznym wydarzeniu może pojawić się tendencja do nadmiarowej przesadzonej reakcji.  W PTSD (zespół stresu pourazowego) może  pojawić się unikanie sytuacji, w których można stracić kontrolę nad sobą.

Gniew i irytacja mogą być sygnałami klinicznej depresji. Zwłaszcza dotyczyć to może osób, które mają trudność w wyrażaniu smutku i bezradności.

Gniew może pojawić się w trakcie epizodu maniakalnego, np. gdy  ktoś bezowocnie oczekuje od ludzi zauważenia, jak ważną i cudowną jest osobą.

Gniew jest wiodącym aspektem kilku zaburzeń osobowości:

 typ paranoidalny – każdy jest potencjalnym zagrożeniem , łatwo urazić taką osobę, która impulsywnie reaguje atakiem (z perspektywy danej osoby – kontratakiem);

 typ narcystyczny – uważa się za lepszy od innych, obwinia innych za swoje niepowodzenia, dotyczy to  konkretnych osób bądź grup społecznych, np. imigrantów za niesatysfakcjonujące zarobki;

 typ borderline – jest pełen wściekłości, aktywuje się agresywna reakcja wobec innych, gdy pojawia się poczucie zdrady, opuszczenia, emocjonalnego ataku, także przekierowuje gniew na siebie negując swoją wartość, w sytuacji zawstydzenia, zdarzają się zachowania autoagresywne jako bierno-agresywna forma ukarania bliskich (na złość babci odmrożę sobie uszy);

 typ antyspołeczny – łamanie zasad i granic osobistych w poczuciu uprawnienia do tego, szybka utrata kontroli nad sobą, gdy wydarzenia nie idą zgodnie z wyobrażeniem, zachowania agresywne mają na celu zastraszenie i onieśmielenie, dotyczy to np. przemocy domowej, mobbingu

Zachowania agresywne mogą się pojawiać po zażyciu używek u osób na co dzień spokojnych  – alkoholu i narkotyków. Środki pobudzające będą zwiększać irytację. Zdrowy rozsądek przechodzi w tryb standby. Zamroczenie używkami wycisza lęki i obniża myślenie przyczynowo-skutkowe. Zwiększa się brawura i podejmowanie zachowań ryzykownych. Osoby mogą bezrefleksyjnie głośno i spontanicznie mówić o swoich poglądach czy uczuciach.

Używki mogą wyłonić na światło dzienne pokłady zablokowanego gniewu ujawniając mroczną część osobowości.

Jak odzyskać kontrolę nad gniewem – gniew w wersji extreme – nienawiść

Nienawiść jest chroniczną formą gniewu. Nie jest oznaką choroby psychicznej, lecz z pewnością lekarze, psychologowie, socjologowie i duchowi liderzy zgodziliby się, że nie nienawiść nie prowadzi do zdrowia.

Utrwalona nienawiść jest nagromadzeniem złości, co świadczy o braku skutecznych strategii radzenia sobie z gniewem. Równocześnie może aktywować się schemat oceniania, krytykowania, pogardzania, umniejszania czyjejś wartości.

Błędne koło gniewu staje się nieświadomym zapisem. Jak mechanizm zegarka odtwarza i powiela negatywne doświadczenia. Dotyczy to zarówno traktowania osób, jak i stosunku do samych siebie.

Jak odzyskać kontrolę nad gniewem – za kurtyną podświadomości

Osoby, z którymi pracuję, często nie są świadome tego, że tracą kontrolę. Wyraźnie odczuwają skutki błędnego postępowania. Nie potrafią zlokalizować jednak źródeł niezadowolenia. Na początku drogi do wewnętrznej wolności warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia.

Świetnym polem obserwacji są także nasze ciało i bliskie relacje. Częste zalewanie się energią gniewu, może zostawić ślad w ciele fizycznym.

Psychosomatyka to oddzielna gałąź praktyki zdrowia psychicznego. O niej więcej innym razem.

Nadmienię jedynie, że organem powiązanym z gniewem jest wątroba. Świadomość ciała i uczenie się sygnałów z niego płynących może przynieść wiele podpowiedzi co do powtarzających się negatywnych  schematów.

Warto też uczyć się rozróżniać różne nasilenie gniewu. Tu przykładowa gradacja intensywności: frustracja zniecierpliwienie irytacja zdenerwowanie wkurzenie złość gniew wściekłość furia. W zapisie energetycznym wygląda to tak, jak na obrazku obok.

Gniew ten może przybrać formę wielorakich reakcji sięgających od lekkiej irytacji po wściekłość. Stopień intensywności doświadczanej przez ciebie emocji nie jest istotny. Będziesz się stawał coraz bardziej świadomy tego, że lekkie rozdrażnienie nie jest niczym innym, jak woalem rozciągniętym nad dziką furią. Kurs Cudów, Lekcja 21

Jak odzyskać kontrolę nad gniewem – droga do wolności

Największym paradoksem pracy nad sobą jest to, że uczymy się nowych kompetencji po to, by nie były już nam potrzebne. Pewnie się zastanawiasz, o co chodzi. Psychoterapia ma uwalniać z uwikłań z przeszłości, uczyć nowych kompetencji i relatywnie świadomego życia. Żeby było jasne – to już jest bardzo zaawansowany poziom. Nie każdy ma gotowość do pracy nad uwalnianiem się od blokad. To wiąże się z wysiłkiem i samodyscypliną. Psychoterapia pomaga uwalniać się od narzuconych wyobrażeń tego, kim nie jesteśmy. Oczywiście nie tylko psychoterapia będzie tu pomocna. O alternatywnych metodach mogłabym napisać książkę. Może kiedyś to zrobię 🙂

Z poziomu systemu czakr – mówimy tu o trzech pierwszych czakrach. W dużym skrócie pierwsza to narodowe, kulturowe, rodzinne przekazy; druga – bliskie relacje; trzecia – stosunek do siebie. Wolność wewnętrzną rozpoczyna podróż od czwartej czakry – serca. Tu też gniew rozpuszcza się w doświadczeniu współczucia do siebie. To poziom wewnętrznej podróży, na którym zdajemy sobie sprawę, że nie ma innych ludzi. Jest tylko nasza projekcja na ich temat. To energetyczna wibracja, gdzie w każdym doświadczeniu uczymy się dostrzegać miłość. Tu nie ma przyjaciół czy wrogów. Wszyscy jesteśmy dla siebie nauczycielami.

Buddyzm Diamentowej Drogi określa gniew, jako jedną z trzech trucizn (pozostałe to niewiedza i niezrozumienia oraz pożądanie – trucizny te są źródłem problemów w życiu). Gniew wynika ze zbytniego przywiązania do ego – czyli do wyobrażenia tego, kim jesteśmy. Drugą przyczyną są wszelkiego rodzaju frustracje wynikające z pożądania.

Gniew musi pochodzić z osądu. Osąd jest bronią, której chcę używać przeciwko sobie, by trzymać cud z dala od siebie. Kurs Cudów, Lekcja 347

Innymi słowy: najpierw uwalniamy się od powinności i musizmów. Kolejno uczymy się czego, chcemy, jak czujemy to w ciele i jak możemy to realizować niezależnie od reakcji otoczenia. Bycie na tym etapie daje bardzo dużą satysfakcję z życia. Osoby odzyskują wpływ na własne życie. Mają poczucie sprawstwa, odpowiedzialności i głębokiej satysfakcji.

Dalszym etapem rozwoju jest wewnętrzna wolność. Wolność przychodzi wtedy, gdy zdajemy sobie sprawę, że nawet to, czego wcześniej potrzebowaliśmy, jest zbędne.