Czy ojciec jest potrzebny w wychowaniu dziecka?

Czy ojciec jest potrzebny w wychowaniu dziecka?

Absolutnie tak!

Mały krokami wychodzimy z krzywdzących stereotypów patriarchatu. Na szczęście także dla ojców. Zaczynają oni zajmować się dziećmi zgodnie z potrzebą serca. I coraz mniej to dziwi. Dużo częściej wzbudza zachwyt. Czekam na czasy, gdy będzie to odbierane jako naturalne.
W swej praktyce spotykam mężczyzn, którzy sami wpadają w utarte przekonania, co im, jako ojcom, wolno. Wpadają nie tak rzadko w pułapkę mężczyzny „żywiciela rodziny”, a nie opiekuna czy autorytetu wychowawczego.

Częste jest niestety wyobrażenie, że po rozstaniu rodziców, ojciec jest potrzebny w wychowaniu dziecka co drugi weekend. Zdarza się, że ojcowie przyjmują taki osąd i na taką częstotliwość kontaktu umawiają się z matkami dzieci. Sami powtarzają, że kontakt z matką jest najważniejszy. Także smutne jest, jeśli się w ogóle wycofują z opieki, tłumacząc, że dziecko ich tak bardzo nie potrzebuje. Zdarza się, że w to wierzą!

Świadomość ojcostwa rośnie – zarówno wśród ojców, matek, jak i specjalistów.

W czerwcu 2017 roku na konferencji Fundacji Dzieci Niczyje spotkałam się z przedstawicielami MellowParenting, którzy prezentowali efekty pracy terapeutycznej i edukacyjnej nad angażowaniem ojców w wychowanie. To szkocka fundacja szkoląca specjalistów przygotowujących mężczyzn do roli ojców. Warta uwagi była analiza badań psychologicznych prezentowana przez Raquiba Ibrahim (w środku na zdjęciu) w kontekście wpływu ojców na rozwój dzieci. Za zgodą pana Ibrahima tłumaczę część tej analizy, dodając swoje komentarze.

Wyprowadzeni na manowce

Jak to się stało, żeśmy uwierzyli, że najważniejsza jest mama? Czyżby badania psychologiczne się myliły? Czy ojciec jest potrzebny w wychowaniu dziecka?
Wszystko zaczęło się od teorii przywiązania Johna Bowbly’ego (1969). Badał on wpływ różnych aspektów rodzicielstwa na rozwój dziecka w rodzinie. Z jego dorobku powstał ruch rodzicielstwa bliskości, budowania bliskich więzi w rodzinie.
Wygląda na to, że największą szkodę uczyniło założenie, że analizując wychowanie, matka stała się głównym obiektem.

„Gdy mówimy o rodzicu, często myślimy o matce, wycinając ojca z fotografii rodzinnej” (Clapton, 2013).

Teoria przywiązania, teoria społecznego uczenia się i teoria rozwoju behawioralnego opierają się na założeniu, że relacja dziecka z matką jest fundamentem prawidłowego rozwoju (Ainsworth & Wittig, 1969; Bandura, 1989; Bowlby, 1969; Lamb, 2004; De Wolff & van IJzendoorn, 1997)

Znacząca większość badań poświęcona była roli matki w życiu dzieci, z założeniem, że rozwój dziecka jest wynikiem jakości opieki matki (Ford, Nalbone, Wetchler, & Sutton, 2008).
Poświęcono dekady na badanie relacji dziecka z matką!

„Dlatego też nie jest niespodzianką, że najczęściej mówiąc o rodzicielstwie, utożsamiamy je z macierzyństwem – zarówno w badaniach jak i w teorii” (Stolz, 2005).

Czy dziecko może mieć więcej niż jeden obiekt przywiązania?

Teoria Bowbly’ego mogła być mylnie interpretowana ze względu na niefortunną nazwę założenia: zasadę monotropii. Sam autor rozpoznał i sugerował hierarchię figur(osób) przywiązania (z głównym opiekunem na samej górze). Wierzył, że dzieci są w stanie przywiązać się do figur innych niż matka (1988). To stwierdzenie nie zostało niestety rozpropagowane.

Badania potwierdzają – ojciec jest potrzebny w wychowaniu dziecka

Badania sprzed 20 lat wskazują, że więź dzieci z ojcami jest także ważna dla ich rozwoju. (vanIjzendoorn & De Wolff, 1997 Lamb 2002)

Badania roli ojców w prawidłowym rozwoju dziecka objęły:
1. rozwój mowy (Maglii-Evans and Harrison, 1999, 2001; Benzies 2008)
2. zdobywanie wykształcenia (Anderson ar al. 2014, McBridge 2005)
3. rozwój poznawczy (Ramchandari 2013, Shannon 2002, Dubowitz 2001)
4. rozwój behawioralny (brown 2011)
5. kompetencje interpersonalne (McDowell 2003, Carr 2006)
6. wpływ na zdrowie psychiczne (Flourl and Buchanan 2003, Bayley 2009)
7. wpływ na zdrowie fizyczne (Beets and Faley 2008)

Pozytywna relacja z ojcem jest czynnikiem chroniącym, który wzmacnia odporność w zmiennym środowisku (Carr, 2006), w tym w depresji poporodowej matki (Cowan, 2009).

Zaangażowanie ojca:

Najbardziej wpływowe badanie nad zaangażowaniem ojców pochodzi od Lamb, Pleck, Charnov i Levine (1985). Wróć proszę do daty w nawiasie.. To badanie sprzed ponad 30 lat!! Co o ojcostwie wiedzieliśmy już ponad ćwierć wieku temu, a co nie dostało się do mainstreamu?

Naukowcy zaproponowali trójczłonowy model ojcowskiego zaangażowania, które zawiera różne formy udziału w ojcostwie.
1. interakcje (zaangażowanie) – bezpośrednio z dzieckiem
2. dostępność – bycie fizycznie i psychologicznie dostępnym dla dziecka
3. odpowiedzialność – branie odpowiedzialności za dobrobyt i opiekę nad dzieckiem

Ojcowie, których obserwowano w pozytywnych interakcjach (czułość, pozytywny afekt, animacje, zaangażowanie w aktywność, zabawa odtwócza, ilość werbalizacji i odpowiedniego wspierania osiągnięć) z niemowlętami byli znacznie wyżej oceniani w kontekście poczucia bezpieczeństwa w nowych sytuacjach (Ces 1993)
Wśród ojców dzieci przedszkolnych ci, którzy deklarowali większe zaangażowanie w opiekę, określali także okres niemowlęcy jako bardziej bezpieczny przy użyciu kwestionariusza Attachment Q-Set (Coldare 2004)

Brown (2207) podkreślał wagę jakości interakcji w budowaniu bezpiecznego stylu przywiązania.
Nie liczy się długość czasu i zaangażowania, lecz jakość interakcji i czas spędzony z niemowlakiem, który wpływa na bezpieczeństwo relacji ojciec-niemowlę. W najbardziej aktualnej analizie dotychczasowych programów rodzicielskich 4 z 48 oddzielnie analizowały wpływ matek i ojców. Stąd też ciężko wyciągać wnioski dotyczące bezpośrednio wpływu ojców na wychowanie. Pomimo tego analiza wskazuje, że angażowanie ojców w programy wychowawcze ma duży wpływ na ojców i dzieci (Bayley, 2009).

Zmiana kulturowa – powrót ojca do rodziny

Rola ojców zmienia się w społeczeństwie, co ma odzwierciedlenie w polityce społecznej, badaniach i dostępnym wsparciu psychologicznym dla ojców. Oto kilka wybranych aspektów zmiany kulturowej, które warto poddać refleksji:
 Więcej możliwości zatrudnienia dla kobiet wraz z uznaniem wagi ojcostwa, zwiększyło zaangażowanie ojców w wychowanie dzieci. Ukłon ojców wobec feminizmu.
 Ojcostwo wesżło w obszar problemu społecznego. I tak np. parlament w Szkocji wpisał ojców w grupę wymagającą wsparcia w Narodowej Strategii Rodzicielstwa (2012)
 Ojcowie odczuwają presję wobec normy społecznej, która wskazuje ich jako głównych żywicieli rodziny (Shreffler, 2011, Stahlschmidt, 2013)
 dochodzi do  ścierania się kulturowych i społecznych oczekiwań: matki same zajmą się wychowaniem dzieci, niepewność ojców do posiadania wystarczających kompetencji wychowawczych, tradycyjne rozumienie ról rodzicielskich i polityka wewnętrzna miejsc pracy (Wall i Amold, 2007; Cosson i Graham 2012),
 dostępne wsparcie rodzicielskie relatywnie wolno adaptuje się do zmian kulturowych (Gervais, 2015)

„Stereotypy dotyczące ról rodzicielskich utrudniają ojcom proszenie o pomoc. Powinieneś wiedzieć, co robisz. W końcu jesteś mężczyzną. Powinieneś byś silny i poradzić sobie ze wszystkim „(uczestnik warsztatów dla ojców 2012).

„Badania psychologiczne wskazują, że zaangażowanie ojców od najwcześniejszych lat kształtuje bezpośrednio i pośrednio zdrowy rozwój psychologiczny i zaangażowanie społeczne dzieci „(Martin & Redshaw 2010)

Zaangażowany ojciec

Dostępne formy wsparcia rodziców często pomijają ojców.
Ojcowie bardzo rzadko biorą udział w programach rozwoju kompetencji wychowawczych nie kierowanych bezpośrednio do ojców (Goldman, 2005)
Wyszkolenie specjalistów z wagi angażowania ojców w wychowanie podnosi uczestnictwo mężczyzn o 18% (McBride, 2000).

„Kiedy położna przyszła, czułem, że jestem tam tylko od otworzenia drzwi i zrobienia herbaty. Ona przyszła sprawdzić, jak się ma matka i nie była zainteresowana rozmową ze mną. Poszedłem więc do innego pokoju.” (Uczestnik warsztatów dla ojców 2014).

Patrząc na aktualne badania wiemy, że ojciec jest potrzebny w wychowaniu dziecka.
Wspieranie ojców w rozumieniu własnych życiowych wyborów i doświadczeń pozytywnie wpływa zarówno na relację ojciec – dziecko, jak i ich własne zdrowie psychiczne, dobrostan oraz pewność. Są to ważne czynniki obniżające społeczną izolację i zachowania ryzykowne.

Na sam koniec tego artykułu poruszę jeszcze kwestie ojcostwa z perspektywy archetypu ojca, który zapisuje się w każdym z nas. Przypominają mi się osoby, z którymi pracowałam – dorosłe już dzieci ojców zajętych pracą, niedostępnych emocjonalnie bądź skrępowanych sytuacją bliskości. Ojciec jest potrzebny w wychowaniu dziecka także dlatego, że staje się archetypem mężczyzny, obrońcy i przyjaciela. Wzór relacji z ojcem wpisuje się jak dane w matrycy komputera w psychikę dziecka. W dorosłości archetyp ten może nadal aktywować się w relacji z innymi mężczyznami, gdzie dana osoba nadal będzie czekać na aprobatę, ochronę fizyczną bądź materialną, zgodę na samodzielność. Rzecz nie w tym, by obwiniać ojca nieobecnego. Każda dorosła osoba może zwiększać samoświadomość i decydować, które archetypowe mechanizmy będą wpływać na jej życie.

Przyjrzyjmy się ojcom wokół nas. Zauważmy ich zaangażowanie, nawet jeśli mamy inny pomysł, jak miało by wyglądać. Doceńmy i uszanujmy ich relacje z dziećmi.

Jesteś ojcem bądź lada moment nim będziesz? Chcesz wzmocnić swoje kompetencje?

Przeczytaj także:

Po co psychoterapeutka pisze bloga

Kiedy rodzina jest szczęśliwa

Czym skorupka nasiąknie za młodu..

Siła emocjonalna – 7 cech osób silnych emocjonalnie